مالیات بر ارث، مالیات بر اموال ودارایی هایی است که در نتیجه فوت شخص اعم از واقعی یا فرضی انتقال مییابد،سپرده های بانکی، اوراق مشارکت، سهام،حق امتیاز، وسایل نقلیه،املاک، اموال ودارایی های خارج از کشور بخشی از موارد شمول مالیات بر ارث هستند. نرخ مالیات بر ارث بسته به نوع اموال ودارایی ها ونسبت وراث با متوفی متفاوت است.
در قانون پیشین، مالیات بر ارث دارای هزینه اداری بالایی بود، چنانچه هزینههایی را هم که به مودیان تحمیل می شد در نظر بگیریم وصول این مالیات مقرون به صرفه نبود از طرف دیگر دشواری هایی نیز برای وراث داشت.دراصلاحیه قانون مالیات های مستقیم مصوب 31 تیرماه 1394 این کاستی ها از بین رفته و فرایند پرداخت مالیات تسهیل شده است.
یکی از عمده‌ترین تغییرات اصلاحیه قانون مالیات های مستقیم در بخش مالیات بر ارث تغییر زمان محاسبه این مالیات است.در قانون سابق، محاسبه مالیات بر مبنای زمان فوت متوفی بوده است که این مبنا مشکلات بسیاری ایجاد می‌کرد، با توجه به اصلاحیه اخیر قانون تا زمانی که وراث نسبت به انتقال ماترک به خود یا دیگران اقدام نکنند مالیاتی وصول نخواهد شد. بنابراین اموال و دارایی‌های متوفی با توجه به نوع و ماهیتشان صرفاً در زمان تحویل یا انتقال حسب مقررات ماده 17 قانون مشمول مالیات می‌باشد. همچنین بر خلاف گذشته نیازی نیست که همه دارایی‌های متوفی به صورت یکجا محاسبه و برای پرداخت مالیات آن اقدام شود بلکه ورثه می توانند نسبت به تعیین تکلیف بخشی از اموال و دارایی‌های متوفی تصمیم گرفته و مالیات آن را پرداخت نمایند.بنابراین در قانون جدید با نقل وانتقال اموال وداراییهای متوفی به وراث مانند یک نقل وانتقال اختیاری برخورد می شود، مشابه زمانی که فرد زنده است و می خواهد ملک یا سهام خود را بنام بستگانش نماید. این تسهیل در فرآیند مالیات برارث، موجب ایجاد رضایت در وراث شده و تمکین مالیاتی را در سطح جامعه افزایش می دهد.
ساده شدن فرایند محاسبات مالیات بر ارث از دیگر ویژگی های اصلاحیه قانون مالیات های مستقیم است، در قانون پیشین مبنای محاسبه ارزش دارایی ها به ارزش روز فوت بود که ممیز بایستی مبنای محاسبه را برای بیشتر مودیان به دلیل عدم مراجعه به موقع ارزش روز سالهای قبل قرار می داد که امکان سلیقه شخصی وجود داشت ومحاسبات را پیچیده می کرد وبرای مودیان ایجاد انگیزه می کرد که مالیات را به تعویق بیندازند.در قانون جدید این معضل دیده شده و ارزش اموال متوفی به قیمت روز معامله مشمول مالیات خواهد شد.
از این گذشته ، در قانون قبلی مالیات بر ارث نرخ مالیات در بازه 5 تا 65 درصد تعیین می شد. این نرخ براساس ارزش دارایی و طبقه وراث تغییر می‌کرد. بر اساس ماده 17 قانون جدید نرخ های مالیات وراث طبقه اول کاهش اساسی داشته است و همچنین نرخ‌های طبقه دوم و سوم به ترتیب معادل 2 و 4 برابر نرخ وراث طبقه اول می‌باشد که مجموعاً نسبت به قانون قبل کاهش یافته است.در عین حال مهلت تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث از شش ماه به یکسال افرایش یافته است.
در بحث بدهی های متوفی نیز فرایند ساده تر شده است. در اصلاحیه قانون مالیات های مستقیم در صورتی که ورثه متوفی بدهی را طی اظهارنامه اعلام کنند در تعیین مالیات قابل احتساب است و از ماترک متوفی کسر می شود.
بنابراین اصلاحیه قانون مالیات های مستقیم با در نظر داشت کاستی ها ،خلاءها ودشواری های قانون پیشین تغییراتی در نرخها،نحوه محاسبه و زمان ارائه اظهارنامه مالیات بر ارث وپرداخت مالیات به وجود آورده است تا زمینه تعامل بهتر و موثرترنظام مالیاتی ومودیان برای انجام تکالیف قانونی فراهم شود.